In het dagelijks leven past ons vaker een groene levensstijl. Hoe zit dat bij onze dood? Hoe keren we op een duurzame manier terug naar de aarde?

Buiten schijnt een warme lentezon. Een lange oprijlaan is bezaaid met kiezelstenen. Aan weerszijden staan groene bomen vol in bloei. Met daaronder gekleurde bloemen in een veld van gras.

Een eindeloze stoet mensen loopt achter een lijkwagen aan. In gepast, rustig tempo. Hoofd gebogen, witte lelies in de armen, goudgekleurde ballonnen in de lucht. Op de gemeentelijke begraafplaats van Amsterdam ‘De nieuwe Ooster’ is een ouderwetse begrafenis aan de gang, eentje zoals we die allemaal kennen.

Een duurzame uitvaart blijkt nog wat ongrijpbaar. Zes uitvaartondernemers, verspreid over het hele land, zagen dit probleem en ontwikkelden de oplossing: GreenLeave. Een pakket aan producten en adviezen voor een milieuvriendelijke uitvaart.

Keuzevrijheid
“We wilden niet alleen de keuze bieden tussen cremeren of begraven, maar in de eerste plaats: hoe duurzaam kan dat”, vertelt Evert de Niet, van Algemeen Belang Uitvaartverzorging te Groningen. Hij is een van de uitvaartondernemers die dit experiment aandurfden. Volgens De Niet worden cultuur en religie steeds vaker losgelaten als leidraad bij een uitvaart. “We zien dat mensen keuzevrijheid willen hebben in de manier waarop hun uitvaart eruitziet. En dan krijgen wij de vraag hoe dat op een duurzame manier kan.”

Hoewel er vaak gesproken wordt over de belasting van een kist in de grond of de uitstoot bij een crematie, zijn vooral de voorbereidingen van de uitvaart het meest milieubelastend. Bijvoorbeeld het produceren en leveren van de kist, de rouwkaarten, de catering, de bloemen én de zware grafsteen. Ook het vervoer van en naar de begraafplaats is veelal niet milieuvriendelijk.

Bij GreenLeave is vooral gekeken naar een energiezuinig productieproces. Weinig gebruik van toxische stoffen en juist veel hernieuwbare grondstoffen. Daarnaast wordt er zoveel mogelijk gebruikgemaakt van materialen van dicht bij huis, bijvoorbeeld bij de lijkkisten.

De totaal veroorzaakte uitstoot
“We hebben voor de kisten niet alleen gekeken naar duurzaam materiaal”, legt De Niet uit. “Wij bieden nu kisten van populierenhout of wilgentenen, omdat we die van dichtbij kunnen halen. Er zijn bijvoorbeeld ook ecologische kisten van bananenbladeren. Die mogelijkheid hebben we ook onderzocht. Maar omdat de bladeren van ver moeten komen, vaak uit Indonesië, kost dit veel energie.

• © Voor een duurzame uitvaart: een lijkwade.

Volgens Peter Samson, eigenaar van GreenCoffins, is afstand niet per definitie een criterium voor milieuvervuiling. “Het gaat om de totaal veroorzaakte uitstoot om een product te maken. Afstand speelt daar slechts een rol in. Bij het maken van onze manden komt alleen handwerk te pas. Ze komen vervolgens wel vanuit Azië naar Europa, daarbij wordt 800.000 liter diesel verbruikt.

“Máár, wij hebben uitgerekend hoeveel manden we per container en per keer kunnen vervoeren. We plaatsen veel kleinere manden in grotere manden, zoals de Matroesjka poppetjes. Alles bij elkaar opgeteld en afgetrokken, betekent dat per mand ongeveer een liter diesel. Daar kan een rouwauto zo’n 7,5 kilometer op rijden. De schade is dus beperkt. Aan een houten kist komen vaak een kettingzaag, een bulldozer en een vrachtwagen te pas. Dan moet het hout nog worden gedroogd, waarvan de machines energie slúrpen. Daarna moet het nog onze kant op, want in Nederland zelf hebben we gewoon niet genoeg capaciteit om aan de vraag naar zo’n 140.000 benodigde kisten per jaar te voldoen.”

‘Een beetje duurzaam’
Om er zeker van te zijn dat de Duurzame Uitvaart ook daadwerkelijk groen is, wilden de pioniers een onafhankelijke organisatie inzetten om dat te controleren. Sijas Akkerman zette namens Natuur en Milieu zijn stempel van goedkeuring. “Als stichting Natuur en Milieu zijn we natuurlijk altijd vóór het duurzamer maken van Nederland. Maar ik denk dat mijn persoonlijke situatie de doorslag heeft gegeven om hier aan mee te werken.”

Akkerman’s vader overleed een aantal jaren geleden. Vlak daarvoor verzocht hij zijn zoon om de begrafenis ‘wel een beetje duurzaam’ te doen. “Tsja, een beetje duurzaam. Het bleek vrij moeilijk. Dat het aanbod er nu wel is, is fantastisch. En je hoeft niet per se voor alles te kiezen. GreenLeave geeft adviezen, dus je kunt je eigen keuzes maken.”

GreenLeave is slechts een begin volgens de oprichters. Enkele leveranciers zijn al bij het project aangesloten, maar het doel is dat die groep op korte termijn groter wordt. Brenda Ensing, van I Honour Thee, maakt handgemaakte lijkwaden, asbuidels en doodshemden. Haar producten zijn voornamelijk gemaakt van hennep.

Fonds
Marion van Dam maakt urnen van ongebakken natuurlijke klei, die na een jaar of vijf in de aarde vergaan. “Ik doe dit al zeventien jaar, maar pas dit jaar heb ik het idee dat het écht begint te lopen. Blijkbaar zijn mensen er nu heel bewust mee bezig. En dan zijn uitvaartondernemers natuurlijk de aangewezen personen om mensen hiervan op de hoogte te brengen.”

De ondernemers voegen met GreenLeave direct de daad bij het woord, om duurzaamheid concreet te maken. Van iedere verkochte kist met hun label storten ze vijftig euro in een fonds, van waaruit nieuwe ontwikkelingen zullen worden gesteund, die de uitvaart duurzamer maken.

• © Voor een duurzame uitvaart: een houten urn en urnen van ongebakken natuurlijke klei..

Hoe is het met de begrafenis van de vader van Akkerman afgelopen? “De kist werd in een koets met paarden naar de begraafplaats gereden. We hadden verantwoorde koffie en de gevulde koeken kwamen van de lokale bakker. We hebben ons best gedaan.”

In een kartonnen doos de grond in of terug naar de natuur
Er is een groot aanbod van biologisch afbreekbare doodskisten. Je kunt het zo gek niet bedenken of ze bestaan: kisten van verantwoord hout, gevlochten riet, bananenbladeren of zelfs van karton. Chemische stoffen zoals lak, verf of lijm worden hierbij voor de afwerking niet gebruikt.

Sinds 1991 is het ook mogelijk om na je overlijden te worden begraven zónder kist. In plaats daarvan kun je bijvoorbeeld kiezen voor een lijkwade. Een soort doodskleed waarbij een overledene wordt gewikkeld in een laken van bijvoorbeeld vilt, linnen of hennep. Een draagbaar – gemaakt van wilgentenen of verantwoord hout of bamboe – kan dienen als ‘vervoer’ naar een laatste rustplaats.

Mocht je kiezen voor cremeren, dan zijn er ook urnen van milieuvriendelijke materialen. Bijvoorbeeld van natuurlijke klei of schapenwol.

Daarnaast kun je op steeds meer plekken in Nederland worden begraven in de vrije natuur. Geen rijen, geen afzettingen, geen grafmonumenten en geen aangeharkte perkjes. Gewoon in een open natuurgebied. Soms wordt er voor de markering van een graf, gebruikgemaakt van een zwerfkei of klein houten bordje.

Op enkele natuurbegraafplaatsen wordt zelfs gebruik gemaakt van gps-apparatuur, zodat je ook na jaren waarin de natuur de vrije loop heeft gehad, het graf nog kunt terugvinden.

Het lichaam laten oplossen
Sinds enkele jaren kun je in onder andere Canada en Amerika na je dood je lichaam ook milieuvriendelijk laten ontbinden: resomeren. Dit komt van het Griekse woord Resoma, wedergeboorte van het lichaam. Deze bio-crematie is een versnelde vorm van het natuurlijke ontbindingsproces. Het lichaam wordt hierbij ontbonden in een waterige oplossing, met kaliumhydroxide als oplosmiddel. Dit gebeurt op een hoge temperatuur – 180 graden Celsius – en onder verhoogde druk, om het proces te versnellen. Na ongeveer drie uur is het lichaam ontbonden.

Wat overblijft is slechts een vloeistof en drie procent van het oorspronkelijk lichaam, voornamelijk broze botten. De vloeistof kan gewoon door het riool, en de botten zijn makkelijk tot as te vermalen. Het hele proces vergt ongeveer 500 liter water. Tandvullingen en chirurgisch metaal, zoals pacemakers, worden gerecycled. Volgens TNO is deze bio-crematie aanzienlijk beter voor het milieu dan cremeren, omdat er minder grondstoffen nodig zijn, zoals gas voor de verbranding bij een crematie.

De Nederlandse wet op lijkbezorging voorziet nu nog in drie bestemmingen: begraven, cremeren of ter beschikking stellen aan de wetenschap. Uitvaartverzekeraar Yarden pleit nu voor een wetswijziging, om resomatie in Nederland mogelijk te maken.